Het klooster van de gelukzalige Osios Loukas

In een fijn najaarszonnetje rijden we over de westelijke helling van de Griekse berg Helicon. En hoewel je in Griekenland bijna struikelt over het historische erfgoed, is deze berg extra speciaal. In de oudheid was Helicon (Elikónas) namelijk dé plek van de muzen en nimfen, die onder leiding van god Apollo menig kunstenaar inspireerden. De (inspiratie)bron zou zich namelijk ook ergens op Helicon bevinden. Ons doel van vandaag is echter een ander inspirerende bezienswaardigheid: het klooster van Osios Loukas, ofwel gelukzalige Lukas.

Loukas de ‘gelukzalige

Onderweg van Kalambaka naar Delphi rijden we via een prachtige weg het klooster tegemoet. Wat meteen opvalt zijn de rust en het weidse uitzicht over de groene vallei met talloze cipressen. Volgens de legende is dit de vallei waar Oedipus per abuis zijn vader Laios vermoordde. Een verhaal dat de ambiance hier alleen maar lijkt te versterken. Want als we de prachtige rode stenen van het klooster ontwaren zijn we even stil. Het klooster van Osios Loukas wordt door velen gezien als een van de mooiste Byzantijnse bouwwerken ter wereld en het staat dan ook op Werelderfgoedlijst van Unesco. Het klooster is gewijd aan de kluizenaar Loukas, die leefde in de 10e eeuw na Christus. 
 

Het klooster werd het symbool voor de voorspoed

Deze markante persoonlijkheid heeft een zeer opvallende levensweg gehad die al begon met zijn geboorteplek: vlakbij het orakel van Delphi. Hij toonde al op jonge leeftijd interesse in de monastiek en wijdde zich al snel helemaal aan spiritueel werk. Op 14-jarige leeftijd trok hij in het geheim naar Rome waar hij samen met twee monniken een paar jaar zou wonen in een klooster vlakbij de Sint-Pietersbasiliek. Hij werd uiteindelijk monnik en verhuisde naar het klooster van Pantanassa. Toen hij voor de Bulgaren moest vluchten, vestigde hij zich als kluizenaar in het Peloponnesosgebergte. Omdat hij bekend stond als heler, bezochten veel mensen hem van heinde en verre voor advies. Om plaats te bieden aan al deze volgers, zocht hij naar een spirituele plek om zich te vestigen. Dit werd Stiris, waar hij vervolgens een kapel voor de heilige Barbara liet bouwen op de plek waar nu het klooster van Osios Loukas staat. Hij koos juist deze plek omdat er een bron naast lag waarvan het water volgens hem een geneeskrachtige werking had.

De bloeiperiode van het Byzantijnse rijk

Loukas had de voorspelling gedaan dat Kreta bevrijd zou worden van de Saracenen door een keizer genaamd Romanos. Toen deze voorspelling ook daadwerkelijk uitkwam, liet keizer Romanos ter ere van ‘ziener’ Loukas de kloosterkerk verder uitbouwen. Omdat de macht van het Byzantijnse rijk in de opvolgende jaren steeds verder groeide, lieten de keizers om het succes te vieren bovenop de oude kapel van de Heilige Barbara een nieuwe, grote kerk bouwen, het Katholikon genaamd. Zo werd het klooster een symbool voor de voorspoed van het Byzantijnse rijk. Dankzij de successen van het Byzantijnse rijk werd het kloostercomplex dus enorm uitgebreid. Er zijn twee kerken, een eetzaal en een prachtige klokkentoren aanwezig. Behalve de rijk versierde binnenkant van de kerk zijn ook de buitenmuren zeer speciaal door de rijen stenen die worden afgewisseld met bakstenen. De koepel van Loukas wordt gedragen door acht steunberen, die tezamen een achthoek vormen. De kruisvorm van de grote kerk is het voorbeeld geworden voor vele Byzantijnse kerken.

De mozaïeken en de architectuur samen maken het klooster tot een van de belangrijkste middeleeuwse gebouwen van Griekenland. Kunstenaars uit Constantinopel - het tegenwoordige Istanbul maar vroeger hoofdstad van het Byzantijnse rijk - kregen de opdracht het fraaie bouwwerk van ornamentele mozaïeken en fresco’s en iconen te voorzien. De kerken zijn gebouwd van rode bakstenen en rozige natuursteen en zijn grotendeels goed bewaard gebleven. Vooral de kerk waar de crypte zich begeeft is in zeer goede staat. Spirituele hotelovernachting Het klooster dankt zijn rijkdom onder andere aan Osios Loukas. Men geloofde dat je zou kunnen genezen en/of je toekomst zou kunnen zien door naast zijn overblijfselen te slapen; hiervoor moest je dan wel diep in de buidel tasten. Loukas maakte nog een klein uitstapje toen zijn beenderen in de 13e eeuw gestolen werden door kruisvaarders en naar het Vaticaan werden gebracht. Zijn gebeente heeft hier eeuwen gelegen maar rust inmiddels gelukkig weer in een crypte onder het Katholikon.

Naast zijn crypte brandde eeuwenlang onafgebroken een olielamp. Deze is weggehaald aangezien het de mooi versierde fresco’s beschadigde. We lopen tijdens ons bezoek vlak langs zijn gebeente en toegegeven, in het donker ziet het er ietwat luguber uit. Dat het klooster eeuwenlang zo goed bewaard is gebleven, kwam door donaties, maar ook door de monniken. Zo hielden ze zich bezig met het persen van olijfolie, het maken van zeep en het verkopen van honing. Tijdens de tweede wereldoorlog werd het klooster zwaar beschadigd. Volgens de Duitse bezetters woonden er partizanen in het klooster en het naastgelegen dorp. Naar schatting 1000 dorpsleden en 20 monniken zijn er tijdens de oorlog vermoord. In de jaren negentig is het klooster met hulp van Unesco en de EU hersteld en vandaag de dag is het weer in zeer goede staat. Op dit moment wonen er nog ongeveer 15 monniken. Honing, zeep en olijfolie maken ze niet meer, maar ze verkopen wel allerlei religieuze memorabilia. Ik loop uiteindelijk met een mok van Loukas naar buiten, want mochten we de bron van de muzen onderweg nog tegenkomen, dan ben ik in elk geval voorbereid.

Je bezoekt het klooster van Osios Loukas tijdens onze 20-daagse reis naar Griekenland.