Het dynamische landschap van IJsland

In geen enkel ander land ter wereld is de dynamiek van de natuur zo tastbaar als in IJsland. Ze leeft en zet de toon voor haar bewoners. Sinds de eerste Vikingen voet aan land zetten in de negende eeuw, is er een constante haat liefde verhouding geweest tussen een weerbarstig eiland en haar noestige kolonisten.

Door onze lokale agent Edwin Zanen

Geologisch gezien gaat IJsland niet zo ver terug in de tijd, maar de snelheid en hevigheid waarin de diverse processen zich op en rond het eiland afspelen maken dit tot een ondergeschikt gegeven. De drijvende kracht achter het vulkanisme en de aardbevingen is van tektonische oorsprong: de ligging van IJsland op de Mid-Atlantische spreidingsrug zorgt ervoor dat het eiland als het ware uit elkaar getrokken wordt. Langs deze van zuid-west naar noord-oost lopende breuklijn is de vulkanische- en aardbevingsactiviteit dan ook het grootst. Als gevolg groeit het eiland met zo’n twee centimeter per jaar, dezelfde snelheid waarmee nagels groeien!

Deze groei gaat dus gepaard met aardbevingen, gelukkig licht van aard omdat er voldoende ruimte is voor het eiland om uit te dijen. Daar waar de aardkorst zo dun is geworden dat de druk vanuit het binnenste van de aarde niet meer in toom gehouden kan worden ontstaan vulkanische erupties. Afhankelijk van de aanvoer vanuit de vloeibare aardmantel en het al dan niet aanwezig zijn van een ijskap bovenop de vulkaan zal de uitbarsting meer of minder hevig zijn. Mooi voorbeeld is de Eyjafjallajökull aan de zuidkust, de vulkaan onder een ijskap die in 2010 tot uitbarsting kwam. Door een mega explosief mengsel van smeltwater en gesmolten gesteente kwam het hier tot een buitengewoon krachtige uitbarsting. Vijf jaar later, bij wat nu Holuhraun heet, ten noorden van de Vatnajökull ijskap komt het tot een grotere uitbarsting maar door het ontbreken van smeltwater vloeit de lava hier uit de vulkaan en bezorgt alleen beperkt overlast in de vorm van gaswolken.

Op IJsland is men er in de loop der eeuwen aan gewend geraakt om met de dynamiek van de natuur om te gaan, tijdsafspraken zijn richtlijnen, nooit deadlines, want er kan van nature van alles tussenkomen, variërend van een aardbeving tot een gierende sneeuwstorm. Een kwartier te laat is de norm, fashionably late zoals ze dat noemen.

Voor de meerderheid van de reizigers die IJsland bezoeken is het landschap dat ze ervaren een snapshot, een momentopname. Je gaat er niet snel vanuit dat het er ook ooit eens heel anders heeft uitgezien en er in de toekomst ook anders uit zal gaan zien. De geologische krachten hebben hiervoor een pact gesloten met het klimaat. IJsland is in de loop van haar korte geologische geschiedenis haar naam niet altijd waardig geweest, daar in warme periodes geen enkele ijskap op het eiland voorkwam. De naam, op dit moment minder toepasselijk dan vroeger, is gegeven het jaar 865 door Hrafna-Flóki Vilgerðarson. Na een mislukte overwintering keek hij in het voorjaar uit over een met drijfijs beladen fjord in het noordwesten: hij kon op geen enkele andere naam komen.

De eerste settlers schetsen via beschrijvingen in het Landnámabók, de geschiedenis van de kolonisatie van IJsland, een mooi beeld van de natuurlijke omgeving die zij aantroffen. Een treffend voorbeeld is het rotseiland Hjörleifshöfdi, een oude vulkaankern ten oosten van Vík, die Djoser tijdens een nieuwe themareis zal bezoeken. Hjörleifur Hróðmarsson, zwager van IJslands eerste officiële kolonist, vestigde zich op het strategisch gelegen Hjörleifshöfði waar hij later door zijn slaven werd vermoord. Zwager Ingólfur nam bloedwraak door de gevluchte slaven te achtervolgen en te vermoorden op wat nadien de Westman Eilanden werd genoemd. Hij kon dit varende vanaf Hjörleifshöfdi doen, maar tegenwoordig ligt deze rotsklomp zo’n drie kilometer landinwaarts.

Uitbarstingen onder de nabijgelegen Myrdalsjökull ijskap in combinatie met jökullhlaups – gletsjervloeden – hebben ervoor gezorgd dat het bij het vaste land van IJsland is gaan behoren.

Met onze reis langs de Dynamische Landschappen van IJsland ontdekken we de woelige de zuidkust en bezoeken we een aantal prachtige plekken die allemaal laten zien hoe het landschap van IJsland continu in ontwikkeling is. De begeleiding is in handen van IJslandkenner en geograaf Edwin Zanen, die al meer dan 25 jaar zijn hart en ziel heeft verloren aan dit unieke eiland. De reis begint trouwens al direct bij aankomst: de laatste twee maanden is zich een magmakamer gaan vullen onder het vliegveld. De omgeving ligt inmiddels al vijf centimeter hoger dan tijdens jaarwisseling!

Bekijk onze reizen door IJsland.