Borobodur: De onuitsprekelijke berg

Borobudur wordt meestal vertaald als ‘tempel op de heuvel’, maar eigenlijk is het een verkorte vorm van ‘Bhumisan Brabadura’: ‘onuitsprekelijke berg van opeenstapelende deugden’. De naam en de opbouw van dit heiligdom verwijzen naar de boeddhistische tocht naar verlichting: van het veelvoudige, chaotische leven beneden naar de enkelvoudige leegte op de top.

De Borobudur ligt midden op het Indonesische eiland Java, 42 kilometer ten westen van Yogyakar ta. Het is het grootste boeddhistische monument ter wereld en een van de oudste. Maar het meeste indr uk maken de kwaliteit en schoonheid van de grote aantallen stenen reliëfs, panelen en beelden.
 

Verborgen kelder
De tempel op de heuvel bestaat uit een trapvor mige piramide van zes lagen met daarop drie ronde terrassen, bekroond door een stoepa. Het bouwwerk was waar schijnlijk hoger en spitser gepland dan het is uitgevoerd. Toen bovenop de kelder het eerste ter ras werd gebouwd, ging de sponsachtige bodem schuiven onder het aanzienlijke gewicht. Men besloot toen het eerste terras om het souterrain heen te bouwen in plaats van erbovenop, als extra ver steviging. Zo is de kelder onbruikbaar geworden en gaan de 160 gedecoreerde panelen die daar waren geplaatst, grotendeels schuil achter een laag stenen. Dat is extra jammer omdat de onderste versieringen de meest ingewikkelde zijn van het hele monument. Zij stellen de menselijke vreugden en wanhoop voor die horen bij ‘de wereld van verlangen’. Gelukkig zijn de volgende niveaus wel toegankelijk. Op de vijf rechthoekige lagen zijn 1300 reliëfs te bewonderen. Ze tonen alledaagse taferelen van bijvoorbeeld jacht en strijd, maar ook scènes en lessen uit het leven van Boeddha. De drie ronde niveaus zijn niet gedecoreerd. Er staan wel 72 opengewerkte stoepa’s, allemaal met een beeld van een bodhisattva binnenin, een heilige onderweg naar het boeddhaschap. De klokvormige stoepa op de top van het heiligdom vertegenwoordigt ‘het niets en het al’. Vroeger werd hierin waarschijnlijk een relikwie van Boeddha bewaard.
 

Vormloze berg stenen
De Borobudur is opgetrokken uit grijze vulkanische steen en begroeid met mossen, maar was waarschijnlijk witgepleisterd en beschilderd met heldere kleuren. Mogelijk was hier ook een klooster waar de monniken woonden die toezicht hielden op het complex en de pelgr ims. Het heiligdom stamt uit de 8e eeuw. Aan de bouw, die tientallen jaren moet hebben geduurd, hebben vermoedelijk meer dan 40.000 ambachtslieden en handarbeiders gewerkt.
 

Sinds de 12e eeuw lag de Borobudur er verlaten bij, overgeleverd aan de vernietigende krachten van de tropische begroeiing en aardbevingen, tot er van het machtige bouwwerk niet veel meer restte dan een vormloze berg stenen onder een dichtbegroeide laag lava.
 

In het begin van de 19e eeuw liet de Engelse gouverneur Thomas Raffl es bomen en struiken weghalen en de losse stenen verzamelen om ze later weer op de juiste plaats te kunnen terugbrengen. Na het vertrek van de Engelsen zetten de Nederlanders het opruimwerk voort maar ze wisten verder verval en plundering niet te voorkomen. Men heeft zelfs overwogen de reliëfs te verplaatsen naar een speciaal daarvoor te bouwen museum. Maar toen J.W. IJzerman in 1885 de verborgen kelder ontdekte, gaf dat de aanzet tot een groot restauratieproject onder leiding van Theodor van Erp. Hij gaf in 1919 ook een grondige documentatie uit van het monument, met haarscherpe foto’s van alle reliëfs en sculpturen, inclusief die in het verborgen souterrain. Het effect van de restauratie bleek niet lang houdbaar, het klimaat en vulkaanuitbarstingen richtten opnieuw verwoestingen aan.
 

Vanaf 1967 werd, met internationale steun, een uitgebreid restauratieproject voorbereid van het complex, dat inmiddels door Unesco was erkend als cultureel werelderfgoed. In 1975 begon het project met het zorgvuldig afbreken van het de tempel. Vervolgens is de bodem gestabiliseerd en het monument als een puzzel weer opgebouwd en gerestaureerd. Het heiligdom is sinds 1983 in zijn oude vorm te bewonderen.

Bekijk de rondreizen door Indonesië.

  
^{Aan de informatie in deze artikelen en verhalen kunnen geen rechten ontleend worden.}