Het kloppende hart van Cambodja

Tekst: Ate Hoekstra

Het is stil aan het water in Sang Vor, een klein dorp in Cambodja. Een zachte bries blaast over het meer, de zon schijnt onbarmhartig fel. Tussen het riet en de felgroene waterplanten ligt een houten boot.

Nom Khim ziet de boot ook. Het is precies zo’n boot waarmee hij iedere dag het Tonlé Sap meer opgaat. Khim, een vriendelijke en praatgrage 40-jarige man, is één van de vele Cambodjanen die met visserij een inkomen vergaart op het meer. “De beste tijd om te gaan vissen zijn de dagen rondom het Waterfestival, in november”, vertelt hij. “Dan ga ik er overdag en ’s nacht op uit. In die tijd vang je altijd de meeste vis.” Het Tonlé Sap is het grootste meer van Cambodja en strekt zich uit van hoofdstad Phnom Penh tot Siem Reap in het noorden, nabij de fameuze Angkor tempels. Het meer levert ieder jaar ongeveer 300.000 ton vis op en is voor de Cambodjanen zo belangrijk dat het ook wel het ‘kloppende hart van Cambodja’ wordt genoemd. Voor Khim en meer dan een miljoen andere Cambodjanen is het meer van levensbelang. Ze werken als visser, ze hebben het meer nodig om hun rijstvelden te bewateren of ze hebben een eenvoudige viskwekerij aan hun huis gebouwd. Maar het ‘Grote Meer’ van Cambodja staat onder grote druk. Klimaatsverandering, vervuiling en overbevissing laten hun sporen na.

TONLÉ SAP IN HET KORT

• Omvang meer tijdens het droge seizoen: 3.000 vierkante kilometer
• Omvang meer tijdens het regenseizoen: zo’n 10.000 vierkante kilometer
• Er leven meer dan 400 verschillende vissoorten
• Het meer is met ca. 13 meter het diepst in september
• Er zijn ongeveer 200 verschillende soorten planten
• Ook vind je er ruim 100 verschillende vogelsoorten

“Ik begon met vissen toen ik vijftien jaar oud was”, vertelt Khim aan de oever van het meer. “Mijn vader was al overleden, dus leerde ik het vak door goed naar anderen te kijken. Ik begon met een oud en versleten net. Het duurde even voor ik geld had om nieuw materiaal te kopen.” In het Tonlé Sap leven unieke vissen zoals een reuzenmeerval die tot 300 kilo zwaar kan worden en een pijlstaartrog die tot de grootste zoetwatervissen ter wereld wordt gerekend. Het meer biedt daarnaast huis aan onder meer garnalen, slangen, de zwaar bedreigde Siamese krokodil en vele vogels. Aan en op het water wonen niet alleen de Khmer, de oorspronkelijke inwoners van Cambodja, maar ook Cham moslims en Vietnamezen die hun eigen land zijn ontvlucht. 

Een deel van hen woont in drijvende huizen die soms doen denken aan een eenvoudige versie van de woonboten in Amsterdam. Anderen wonen in huizen die op hoge palen zijn gebouwd. Zo blijven de inwoners droog tijdens de jaarlijks terugkerende overstromingen.

Het grootste deel van deze mensen leeft van de visvangst. Die staat onder druk, vertelt Khim. “Vijftien tot twintig jaar geleden ving ik 30 tot wel 100 kilo vis per dag. Nu vang ik nog maar 2 of 3 kilo, en heb ik dagen dat het al moeilijk is om 1 kilo te vangen. En in het verleden ving ik regelmatig echt grote vissen van wel 10 kilo zwaar. Nu vang ik misschien één keer per maand een grotere vis.”

De teruglopende vangsten zijn volgens Om Savath vooral te wijten aan overbevissing en i

llegale visserij. Savath werkt bij het Fisheries Action Coalition Team en is betrokken bij het preserveren van het Tonlé Sap. “Het grootste probleem is de illegale visserij”, zegt hij. “Vissen worden gevangen door middel van elektrische schokken in het water, door netten te gebruiken met te kleine mazen, of met netten die groter zijn dan wettelijk toegestaan. De autoriteiten weten ervan, maar zijn vaak zo corrupt dat ze bij een overtreding de andere kant opkijken.”

Maar er zijn meer bedreigingen. Stuwdammen in de aan het meer verbonden Mekong Rivier bedreigen de migratie van vissen. Vervuiling zorgt voor de onnodige dood van planten, dieren en vissen. En klimaatsverandering verstoort de natuur. Zo was 2016 een uitzonderlijk droog jaar voor Cambodja. De impact was duidelijk zichtbaar, vertelt Savath. “Conservatiegebieden vielen toen helemaal droog. En doordat het zo droog was, is een groot stuk bos afgebrand. Dit bos loopt tijdens overstromingen onder water en speelt een belangrijke rol in het ecosysteem.” Toch is het Tonlé Sap nog altijd een uniek ecosysteem. Waar het water tijdens het droge seizoen uitstroomt in de Mekong Rivier, daar draait de stroming tijdens het regenseizoen. Het meer functioneert dan als een reusachtig bassin voor de Mekong, treedt ver buiten haar oevers en wordt zo vier tot vijf keer groter. Grote stukken land staan tijdens het regenseizoen onder water. Als het water zich terugtrekt is de grond vruchtbaar.

Volgens Om Savath is het nog niet te laat om het meer weer gezond te maken. Hij pleit ervoor dat illegale visserij hard wordt aangepakt en dat de impact van stuwdammen beter zichtbaar wordt. “En het is belangrijk dat mensen meer kennis krijgen. Zodat men bijvoorbeeld weet wat de gevolgen zijn als je plastic in het water gooit en daarmee het meer vervuilt.”

In Sang Vor hoopt Nom Khim dat er snel actie wordt ondernomen. Zo niet, dan vreest hij voor zijn toekomst als visser. “Als er niets wordt gedaan om het meer te redden, weet ik niet hoe lang ik nog door kan gaan”, stelt hij somber vast.

Een goede manier om het meer te bewonderen is door een boottocht te maken. Vanuit Siem Reap kun je de ‘floating villages’ bezoeken. Een bezoek aan het vogelreservaat Prek Toal laat ook goed zien hoe uniek het Tonlé Sap Meer is. Djoser biedt verschillende reizen naar Cambodja en op elke reis kom je in Siem Reap.

> Rondreizen Cambodja