Maya magie in de Mexicaanse kerk
Door Robin de Wever
Felle kleuren, geneeskrachtige drankjes, oude inheemse goden. In Centraal-Amerika lopen katholicisme en volksgeloof vaak door elkaar, en dat leidt tot unieke religieuze taferelen. Welkom in de kerk van San Juan Chamula in Mexico, de meest ongebruikelijke die je ooit zult bezoeken.
Kijk niet verbaasd op als je plots een kerkganger luid hoort boeren. Het hoort erbij, hier in de kerk van San Juan Chamula, een stadje in het zuiden van Mexico. Banken en stoelen zijn er hier niet. Een orgel evenmin. Hier in Chamula gebeurt het op de vloer.
Kijk niet verbaasd op als je een kerkganger hoort boeren
Het beste advies: ga in een hoek staan, zeg niets en geef je ogen en oren de kost. Dan zie je hoe de locals, de Tzotzil, bij binnenkomst in groepjes uit elkaar gaan, hoe ze knielen op de tegels en hoe ze kleurige kaarsen aansteken. Iemand begint kruisjes te slaan en te prevelen. Soms met gedempte stem, soms hardop, soms luid jammerend. Tussendoor drinken ze cola en pox, een lokale sterkedrank gemaakt van suikerriet. Samen zijn die twee een krachtig medicijn. De pox verjaagt kwade geesten en de cola zorgt ervoor dat die geesten al boerend je lichaam verlaten. Is de kwaal zo ernstig dat cola en pox niet genoeg zijn, dan komt er een curandero mee, een sjamaan. Hij legt hen de hand op en zwaait met kippeneieren of zelfs een levende haan. Die kunnen geesten absorberen. Als het nodig is, draait de curandero ter plekke de kip de nek om.
Is de kerk van San Juan Chamula christelijk? Dat hangt af van wie je het vraagt. In Vaticaanstad twijfelt men er soms aan, maar veel Mexicaanse katholieken vinden dit soort mengvormen niet meer dan normaal. Syncretisme heet het. Religieuze kruisbestuiving. De traditie van kruisbestuiving gaat terug op het vroegste begin van de Spaanse kolonisatie. Toen de Spanjaarden in de zestiende eeuw probeerden om de inheemse bevolking te bekeren tot het katholicisme, lieten ze ruimte voor inheemse gebruiken. Dat zou het bekeringsproces wat makkelijker maken. Min of meer per ongeluk vonden ze zo dus een nieuwe spiritualiteit uit.
Het resultaat is dus een echt volksgeloof
In Mexico, waar vier op de vijf inwoners zich katholiek noemt, speelt ook mee dat de inheemse goden vorige eeuw een tweede kans kregen. Bij een opstand tegen de overheid kwamen in de jaren ’20 zo veel priesters om het leven dat veel parochies het heft in eigen handen namen. Na het overlijden van meneer pastoor begonnen ze zelf samenkomsten te organiseren, zelf hun kinderen te dopen en zelf te bepalen welke heiligen ze aanbaden. Sommige heiligen waren katholiek, andere waren inheemse goden. Het resultaat is dus een echt volksgeloof, voor én door het volk.
Reizend door Latijns-Amerika kom je de kruisbestuivingen overal tegen. In de stad Masatepe in Nicaragua bijvoorbeeld, trekken er op Goede Vrijdag groepen mannen door de straten met felgekleurde tenues. De meesten dragen hoedjes met franjes en bivakmutsen met daarop gekleurde grimassen. Ze zien eruit alsof ze zijn weggelopen uit een inheems ritueel, maar ze spelen een christelijke rol: die van de apostel Judas. Hun optocht is een boetedoening voor het verraden van Jezus. Ook in Mexico merk je direct dat de inheemse gebruiken het christelijke geloof niet vervangen, maar aanvullen. “Dios te bendiga”, klinkt het hier op straat. ‘Gods zegen’. Ga op een bankje bij een kerk zitten en je zult zien dat veel Mexicanen een kruisje slaan als ze langslopen, ook als ze de kerk niet binnengaan. Het hart van dat traditionele katholieke geloof ligt in Mexico-Stad. Daar zou in de zestiende eeuw Maria verschenen zijn, en in de hoofdstedelijke Basiliek van Guadalupe bevindt zich een doek waarop nog steeds Maria’s beeltenis te zien zou zijn. Het is de meest bezochte katholieke bedevaartsplaats ter wereld.
Daar tussen de takken, daar leven geesten
Het eigenzinnige San Juan Chamula ligt zuidelijker, in de buurt van de stad San Cristóbal de las Casas. Die staat bekend om zijn barokke kathedraal en andere kleurige architectuur in koloniale stijl. Vanuit de stad is het maar tien kilometer naar Chamula, en de Tzotzil hebben weinig moeite met bezoekjes van vreemdelingen. In de kerk ben je van harte welkom en ook de begraafplaats is toegankelijk. Die laatste is trouwens ook een bezoekje waard. Wie op hoge leeftijd overlijdt, krijgt hier op zijn graf een zwart kruis. Wie jong sterft, krijgt een wit kruis. De rest krijgt een blauw kruis. Heb je na de intense ervaring in de kerk wat verkoeling nodig? Geen punt. Even verderop is er een bos. Ben je spiritueel ingesteld, hou dan wel je oren en ogen open. Volgens de locals wil het daar in het bos nog wel eens rommelen. De Tzotzil weten waarom: daar tussen de takken, daar leven geesten.
Festivalkalender Mexico
Mexicanen houden van een goed feest. We zetten de beste festivals op een rij:
EIND FEBRUARI: CARNAVAL
Gemaskerde dansers versieren de straten van heel Mexico in één van de grootste feesten van het jaar.
BEGIN APRIL: SEMANA SANTA
Ondanks alle eigenaardigheden, is Mexico een diep religieus land. De heilige dagen rond Pasen worden met veel processies gevierd.
LAATSTE WEEK JULI: GUELAGUETZA
De verschillende inheemse gemeenschappen van Oaxaca komen bij elkaar in de hoofdstad van Oaxaca voor een gigantisch carnaval.
1 & 2 NOVEMBER: DIA DE LOS MUERTES
Een overblijfsel van de oude inheemse cultuur: begin november eren de Mexicanen hun doden met kaarslicht en versierde schedels.
12 DECEMBER: FEEST VAN DE HEILIGE MAAGD VAN GUADELUPE
De beschermheilige van Mexico wordt geëerd door alle verschillende groepen Mexico, ieder op hun eigen manier.
