Het Fynbos in Zuid-Afrika

Interview Rogier van Vugt van de Hortus botanicus Leiden

Wat is het fynbos eigenlijk? Wat is er zo bijzonder aan?

Fynbos is een heel bijzondere vegetatie die alleen voorkomt in de kaapstreek van Zuid-Afrika. Het is ontzettend rijk aan verschillende soorten dieren en vooral planten die vaak nergens anders ter wereld voorkomen. Ook tussen de onderlinge gebieden met deze vegetatie zit veel verschil. Binnen tien minuten kun je twee compleet verschillende soorten fynbos tegenkomen met alle twee compleet aparte planten. Maar ze hebben allemaal iets gemeen: de planten hebben kleine fijne blaadjes, vandaar ook de naam ‘fynbos’. Als je het ergens mee moet vergelijken lijkt het een beetje op onze heide. Tussendoor groeien ook planten van heidesoorten.

Hoe anders is het dan de Nederlandse heide?

Om je een idee te geven: in heel Europa komen slechts een handjevol heidesoorten voor. In het fynbos zijn er meer dan 600 soorten! Hier in Nederland zijn de heidesoorten slechts een klein onderdeel van het hele ecosysteem. In Zuid-Afrika vind je ook compleet andere planten, zoals de Protea (Suikerbossies), de voorouders van onze Geraniums en gladiolen, ontzettend veel soorten vleesetende planten, orchideeën en nog heel veel meer.

Wat is een heel bijzonder plantje dat iedereen kan zien? Waar moet je op letten?

Er is geen plant die continu in bloei staat, dus elk seizoen kun je andere dingen zien. Gelukkig is er één soort die altijd leuk is om op te zoeken: de vleesetende Zonnedauw. Deze plantjes zijn vaak rood getint en de blaadjes zijn bedekt met haartjes waaraan dikke, plakkerige druppels hangen. Hier komen veel insecten op af, maar die blijven hangen en worden langzaam verteerd door de plant. Je vindt die Zonnedauwsoorten op natte maar zonnige plekjes. Qua formaat variëren ze flink: van een paar centimeter tot groter dan je hand!

Wat is jouw favoriete plant?

Dat is een heel bijzonder orchideetje die ik helaas nog nooit in het echt heb gezien. De ‘Bartholina etheliae’. Dit plantje maakt één enkel rond blaadje en één enkel harig bloemtakje met daarop een bloem met allemaal tentakels. Hij lijkt rechtstreeks uit een fantasiefilm te komen. Of misschien lijkt hij een beetje op een zee-anemoon, zoals je ziet op koraalriffen. Heel bijzonder in ieder geval! Ik hoop deze bloem nog eens aan te treffen in het wild.

Klopt het dat heidebranden eigenlijk goed zijn voor het fynbos. Hoe kan dat?

Heidebranden zijn erg belangrijk voor het fynbos. Veel van de planten kiemen alleen nadat er een brand is geweest. De zaden komen pas uit als er rook in de lucht zit, ze reageren op de chemicaliën in de lucht. Dat geeft ze een groot voordeel: alle concurrentie is dan weggebrand, waardoor de zaden die kiemen meer ruimte hebben om te groeien. Zo zijn er talloze planten die na een brand veel uitbundiger bloeien. Als de branden, vaak door menselijk gedrag, te lang uitblijven heeft dit slechte gevolgen. Dan gaan struiken woekeren en drukken ze de kwetsbare soorten weg. Of het kan gebeuren dat het organisch materiaal zich zoveel ophoopt dat een eventuele brand oncontroleerbaar wordt. Die is dan zo heftig dat ook vuurbestendige fynbos verbrand en dood gaat.

Waar kun je het beste fynbos zien?

Fynbos is gevoelig en wordt makkelijk door menselijke activiteiten bedreigd. De aanleg van een golfbaan kan er al voor zorgen dat diverse soorten voorgoed uitsterven. Gelukkig zijn veel van de mooiste stukken goed beschermd. Twee toegankelijke plekken die ik zelf erg mooi vond zijn de top van de Tafelberg en de Fernkloof bij Hermanus. Als je bij de Tafelberg een klein stukje wegloopt van de kabelbaan, weg van het drukkere gedeelte, sta je in een prachtig stuk fynbos. Heel bijzonder!

Hetzelfde geldt eigenlijk voor Hermanus: de meeste mensen kijken naar de walvissen in zee, maar een paar minuten lopen landinwaarts vind je een prachtige natuur. Dwaal in deze gebieden nooit alleen af. Het weer kan ineens omslaan en vooral op de Tafelberg kan plotseling een dichte mist opzetten. Maar de belangrijkste tip: neem de tijd om alle kleine dingen te bekijken. Natuurlijk is het uitzicht vanaf de Tafelberg heel mooi, maar de details op de grond zijn minstens zo bijzonder.

Bekijk onze reizen door Zuid-Afrika.