Het genot van het Afrikaans

Door Peter en Gaby Beekmans

Iedere Nederlander die in Zuid-Afrika op vakantie gaat, komt vroeg of laat in aanraking met de Afrikaanse taal en het pure Afrikaanse taalgebruik dat ons zo’n herkenbare en minnelijke gevoelens geeft. Maar hoe is deze taal eigenlijk ontstaan?
 

Schrijfwijze

De Afrikaanse taal wordt simpelweg geschreven zoals men het letterlijk uitspreekt en dat is werkelijk een droom voor iedere Nederlandse scholier! Het lezen daarvan is voor ons even wennen, maar gewoon hardop lezen doet echt wonderen:

• sjampanje
• kremasie
• medalje
• konjak
• emalje
• parasjuut
• boeljon
• jannewari
• soesji
• likiede
• retoesjeer

Oorsprong

Zo’n 350 jaar geleden moest de chirurgijn en koopman Jan van Riebeek in 1652 namens de VOC op Kaap de Goede Hoop een verversingspost stichten voor bevoorrading van de schepen die op weg waren om handel te drijven met Azië. En op deze verversingspost kwamen meer en meer boeren uit Nederland om gewassen te verbouwen en een veestapel te houden, maar zij moesten hun goederen tegen een vaste prijs leveren aan de VOC, dat hen uiteraard niet beviel. Enige jaren later zijn een groot aantal boeren uit onvrede noordwaarts vertrokken om hun eigen boerderijen te kunnen stichten. Maar deze boeren hadden geen geschriften bij zich en begonnen gedurende zo’n 200 jaar hun Oud-Hollandse taal te vereenvoudigen met invloeden van de lokale Khoikhoi-krijgers (ook wel Hottentotten genoemd). Met name de Hollandse vervoegingen werden vereenvoudigd en vele eigen woorden werden aan de gesproken taal toegevoegd. Pas in 1875 werd die taal voor het eerst op geschrift gesteld - uiteraard als eerste met een vertaling van de Statenbijbel - en later met het eerste lokale krantje (Die Patriot). In 1925 werd het Afrikaans zelfs door het parlement als een officiële voertaal erkend, heden ten dage spreken nog zo’n tien miljoen mensen Afrikaans (waarvan 40% blank en 60% gekleurd) en is Afrikaans op twee na de grootste taal in Zuid-Afrika (na Zulu en Xhosa). Ja, zelfs Engels komt pas op de 4e plaats! 

Werkwoorden

De grammatica van werkwoorden is kinderlijk eenvoudig te noemen, omdat de Afrikaanders voor alle persoonsvormen simpelweg hetzelfde werkwoord gebruiken en dus niets vervoegen:

• ik zwem / ek swem
• jij zwemt / jy swem
• hij zwemt / hy swem
• wij zwemmen / ons swem
• jullie zwemmen / julle swem
• zij zwemmen / hulle swem

Engelse invloed

Van 1806 tot 1902 was de Kaap een kolonie onder Brits gezag en Lord Somerset was daar 12 jaar lang gouverneur. Hij wilde de Hollandse Kaap echt Engels maken en vaardigde vele wetten uit voor het Engelstalig maken van bestuur, gerecht en openbaar leven. Echter de Afrikaanse spreektaal bleef onder de bevolking volhardend standhouden en daarom zijn er nu nog voorbeelden te vinden van verbasterde Engelse woorden zoals:

• bycicle / baisikel
• suitcase / soetkys
• asshole / asgat
• speech / spiets
• body stocking / lyfkous
• evergreen / immergroen
• speedbump / spoedbult
• sandwich / sandheks

Gelijke klinkers en medeklinkers

De Afrikaanders zijn zeer vindingrijk in het creëren van gemakkelijk in het gehoor liggende woorden met gelijke klinkers of medeklinkers welke bij ons vrolijk en soms zelfs lachwekkend in het gehoor liggen, zoals:

• decolleté / mooiplooi
• tandbeugel / bekhek
• babysitter / wiegwagter
• condoom / saadsokkie
• zuigeling / tepeltapper

Reizen

De reislustige toerist komt in Zuid-Afrika onderweg vele geestige en vermakelijke woorden tegen, zoals:

• reislustig / op die trekpad wees
• toerismebureau / inligtingsaftrekplek
• gids (ranger) / bobaasspoorsnyer
• wegwijzer / padpredikant
• kitesurfer / vlieërplankryer
• drone / hommeltuig
• stoplicht / padrobot
• schitterend / eksie-perfeksie
• knuffel geven / ’n drukkie gee
• niet zeuren / moenie mou nie
• tot ziens / mooi bly!

Dieren

De ‘Regenboog-Natie’ staat bekend om z’n wildlife waarvoor ze ook eigen grappige benamingen hebben, zoals:

• hagedis / pootjiesslang
• lieveheersbeestje / boomskilpadjie
• kameleon / verkleurmannetjie
• kater en poes / kat en wyfiekat
• luipaard / spikkelkat
• wild zwijn / bosvark
• nijlpaard / rivierperd
• giraffe / kameelperd
• kolibrie / suikerbekvoëltjie

Big Five

Mocht je in Zuid-Afrika deze schitterende ‘Regenboognatie’ gaan bezoeken dan kun je de ‘Big Five’ eerder tegenkomen dan je denkt, want ze sieren daar namelijk de bankbiljetten.

Bekijk de rondreizen door Zuid-Afrika.

Afrikaans met een knipoog Peter en Gaby Beekmans reizen al jaren door Zuid-Afrika en werden daarbij gefascineerd door het pure Afrikaanse taalgebruik, dat voor Nederlanders en Vlamingen zulke minnelijke gevoelens geeft, en begonnen hiervan aantekeningen te maken. Naarmate er in de loop der jaren steeds meer materiaal voorhanden kwam resulteerde het in dit in privé uitgegeven boekje. De 6e druk is geheel herzien en uitgebreid tot ca. 4.000 woorden en uitdrukkingen met een taalgebruik dat zo verwant is aan de herkenbare Oud-Hollandse taal. Maar het tovert telkens spontaan een brede glimlach tevoorschijn, zeker voor eenieder die ooit met die charmante Afrikaanse taal in aanraking is geweest.